Zniekształcenia poznawcze w sporcie. Sprawdź, jak wpływają na Twoje nastawienie

Zniekształcenia poznawcze w sporcie – jakie są ich odsłony i jak sobie z nimi poradzić? W tym tekście przybliżę Ci to zagadnienie.

Zniekształcenia poznawcze nazywane są „głupimi błędami w myśleniu, które popełniają skądinąd mądrzy ludzie” (Popiel, Pragłowska i Zawadzki, 2020). Nasze mózgi czasami idą skróty, czego efektem bywa wysuwanie nielogicznych wniosków.

Po co Ci wiedza o zniekształceniach? Mają one wpływ zarówno na Twoje funkcjonowanie w sporcie, jak i na poza nim. Świadomość zniekształceń poznawczych to pierwszy krok do bycia świadomym swoich opinii i podejmowania decyzji – bez wpadania w pułapki mózgu, który pragnie dróg na skróty.

5 zniekształceń poznawczych, którym warto się przyjrzeć

Nadmierne uogólnianie, czyli  „zawsze”, „nigdy”, „wszystko”

• „Na konkretnym stadionie nigdy mi nie wychodzi”
• „Z nim zawsze przegrywam”
• „Już zawsze tak będzie”
• „Nigdy mi nie wychodzi to ćwiczenie”
• „Na mistrzowskich imprezach nigdy nie pokazuję swoich możliwości”
• „Wszystko przeze mnie”
• „Zawsze się mnie czepiają”.

Czy wymienione wypowiedzi brzmią dla Ciebie znajomo? To przykłady nadmiernego uogólniania. Przyjrzyjmy się im.

Hm… Czy naprawdę wszystko przez Ciebie? Czy naprawdę nie było wyjątku od „nigdy”? I czy faktycznie „zawsze” w 100% przypadków przegrywasz – bez żadnego wyjątku? W ten sposób tworzysz zasadę, nie uwzględniając od niej wyjątków. To może mieć (i pewnie ma) wpływ na Twoje nastawienie.

Minimalizowanie – tak, ale …

Minimalizowanie to zniekształcenie poznawcze, które obserwuję u wielu ambitnych zawodników. Jest to pomijanie pozytywów przez używanie wypowiedzi: „tak, ale” albo „co z tego, jeśli…”.

Spotykasz kolegę i mówisz „stary, gratuluję ci zajęcia życiowego miejsca na Mistrzostwach Europy”. Co on odpowiada? „Dziękuję, ale nie przyjechali czołowi zawodnicy i był niższy poziom niż zazwyczaj”. Następnym razem do kumpla grającego w piłkę nożną mówisz: „Dobrze strzelasz z daleka”, a w odpowiedzi słyszysz: „Tak, ale muszę popracować nad szybkością na boisku”.

Przepowiadanie przyszłości i katastrofizacja

Oba zniekształcenia polegają na przewidywaniu przeszłości i tworzeniu scenariuszy na temat tego, co się wydarzy – jeszcze przed tym zdarzeniem. Można powiedzieć, że katastrofizacja jest ostrzejszą wersją przepowiadania przyszłości („Zemdleję tam”, „Zwariuję”, „Ośmieszę się”).

Czarno-białe myślenie

Czarno białe myślenie określane jest czasami jako dychotomiczne myślenie czy prawo fałszywego dylematu – przy istnieniu wielu możliwości dostrzegasz lub podkreślasz tylko dwie z nich.

Przykłady czarno-białego myślenia:

• „Jeśli nie wygram tych zawodów, to moje trenowanie nie ma sensu”  
• „Albo coś robię bezbłędnie, albo jestem do niczego”
• „Jeśli nie czuję tego na treninach, to znaczy, że nie warto próbować”. 

Jest to zniekształcenie, które obserwuję u osób mających  bardzo wysokie standardy wykonania.

Czytanie w myślach

Bez dopytania wiesz, co kto pomyślał. Przy tym zniekształceniu lubię mówić, że umiejętność czytania w myślach mogłaby przydać się psychologom sportu, a stety – niestety nie mam takich mocy.

• „Trener zawiódł się na mnie”,
• „Rodzice myślą, że i tak nic już ze mnie nie będzie”,
• „Prezes klubu pewnie myśli, że…”,
• „Gdyby mnie lubiły, to wiedziałyby, że nie lubię, jak …”,
• „Dziewczyny w zespole myślą, że można mnie ustawiać tam, gdzie one chcą”.

Nasuwają mi się pytanie: skąd wiesz, że tak jest? Bez dopytania, rozmowy, po prostu wiesz.

Faktem jest tylko to, że nie wiesz, co ktoś pomyślał.

Wśród wymienianych zniekształceń, które mają na Ciebie wpływ, znajdziesz też m.in.  etykietowanie, czyli wkładanie w szufladki siebie lub innych, czy nadużywanie imperatywów („muszę”, „powinienem”).

Zachęcamy Cię do codziennego ćwiczenia. Od dzisiaj spróbuj wyłapywać u siebie zniekształcenia poznawcze. Rozpoznawaj je i – jeśli potrafisz – nazywaj. Możesz poddawać je też dyskusji. W końcu praktyka czyni mistrza i prowadzi do poprawy satysfakcji z bycia w sporcie. I nie tylko w sporcie.

Źródło: „Psychoterapia Poznawczo-Behawioralna. Teoria i praktyka” Agnieszka Popiel i Ewa Pragłowska, Warszawa: Wydawnictwo PARADYGMAT.

---